nr 73/2022

Zawartość numeru 73/2022

[Streszczenia/abstrakty są dostępne tylko dla artykułów naukowych, aby odróżnić je od pozostałych materiałów.]

do góry

Izabela Lipińska

Etyka sztucznej inteligencji w dokumentach
Unii Europejskiej w latach 2017–2020PDF

DOI: 10.14394/edufil.2022.0001
ORCID: 0000-0002-5745-5773

Streszczenie

Przedmiotem artykułu jest zagadnienie etyki sztucznej inteligencji (SI) w kontekście najistotniejszych dokumentów Unii Europejskiej opublikowanych w latach 2017–2020. Celem tekstu jest zaprezentowanie treści odnoszących się do etyki, w tym wartości i zasad, jakich według organów unijnych należy przestrzegać w procesach związanych z projektowaniem, tworzeniem i wdrażaniem produktów i usług opartych na inteligentnej technologii. Zasadnicze pytanie badawcze artykułu brzmi: w jaki sposób Unia Europejska ujmuje kwestię etyki sztucznej inteligencji? W poszukiwaniu odpowiedzi zadano pytania dodatkowe: jakie wartości są dla UE kluczowe do utrzymania? Jakimi zasadami powinni kierować się i jakie wymogi powinni spełniać twórcy inteligentnych maszyn? Jak rozumiana jest wartość godności człowieka, która w ujęciu Unii jest podstawą określania zasad i wartości w odniesieniu do SI? Jaką definicję pojęcia „godność człowieka” uznaje Unia Europejska i jakie koncepcje filozoficzne leżą u jej podstaw?

Słowa kluczowe: sztuczna inteligencja, SI, etyka, Unia Europejska, wytyczne

Summary

Ethics of Artificial Intelligence in European Union Documents in the Years 2017–2020

This article concerns the ethics of artificial intelligence (AI), within the scope and perspective held by the European Union, as expressed in documents published over the 2017–2020 period. The aim of the article is to present the content related to ethics, including the values and principles which, according to European Union authorities, should be followed in processes related to the design, development and implementation of products and services based on intelligent technology. The main research question of this article is: how does the European Union address the issue of the ethics of AI? In search of answers, additional questions were asked: what values are the key to maintaining for the European Union? What principles should be followed and what requirements should be met by the creators of intelligent machines? How does the European Union define the value of “human dignity,” which in the European Union’s understanding is the basis for creating the principles and values in relation to AI? What definition of the concept of human dignity does the European Union support and what philosophical concepts underlie it?

Key words: artificial intelligence, AI, ethics, European Union, guidelines

do góry

Andrzej Krawiec

Sztuka i objawienie w horyzoncie współczesnych badań fenomenologicznychPDF

DOI: 10.14394/edufil.2022.0002
ORCID: 0000-0002-3230-2201

Streszczenie

W artykule analizuję fenomenologiczne możliwości usankcjonowania objawienia religijnego poprzez doświadczenie sztuki. Na gruncie współczesnych badań fenomenologicznych najpierw przedstawiam kontekst rozważań nad religijnym wymiarem sztuki, a następnie analizuję główne problemy metodologiczne w podjętym obszarze badawczym. Stawiam również propozycję interdyscyplinarnego sposobu podejmowania zagadnienia sztuki i objawienia, umożliwiającego komplementarne ujęcie złożonego problemu badawczego na pograniczu estetyki, fenomenologii, filozofii religii i teologii.

Słowa kluczowe: estetyka, fenomenologia, filozofia religii, Jean-Luc Marion, objawienie, sacrum, sztuka, teologia

Summary

Art and Revelation in the Perspective of Contemporary Phenomenological Research

In the article I analyse the phenomenological possibilities of sanctioning a religious revelation through the experience of art. First, I present the context for reflections on the religious dimension of art on the grounds of contemporary phenomenological research. Next, I analyse the main methodological problems within the research area under consideration. I also propose an interdisciplinary approach to the issue of art and revelation, which allows for a complementary presentation of this complex research problem at the intersection of aesthetics, phenomenology, philosophy of religion and theology.

Key words: aesthetics, phenomenology, philosophy of religion, Marion Jean-Luc, Revelation, the sacred, art, theology

do góry

Antoni Źrebiec

Locus jako diffinitio. Rozumienie kategorii „miejsca” w czasach karolińskichPDF

DOI: 10.14394/edufil.2022.0003
ORCID: 0000-0002-2531-751X

Streszczenie

W czasach karolińskich kategoria „miejsca” (locus) stanowiła jedno z kluczowych pojęć filozofii. Punktem wyjścia rozważań na ten temat była przypisywana św. Augustynowi parafraza Arystotelesowskich Kategorii: Categoriae Decem. W wieku IX za dodatkowe źródło służyły przetłumaczone przez Jana Szkota Eriugenę pisma Maksyma Wyznawcy. Opierając się na wspomnianych źródłach, autorzy, tacy jak Alkuin, Eriugena, Odon z Cluny i liczni pomniejsi, nieznani z imienia glosatorzy, wypracowali cztery sposoby rozumienia kategorii locus, które – choć niezależne od siebie – nierzadko pojawiały się w tekstach równolegle. Po pierwsze „miejsce” jako kategoria stanowiło jeden z predykatów powszechnie odnoszących się do rzeczywistości. Po drugie, zgodnie z Arystotelesowską definicją z Fizyki, „miejsce” oznaczało zewnętrzną granicę bezpośrednio okalającą daną rzecz. Po trzecie, w ślad za Maksymem Wyznawcą locus identyfikowane było z warunkiem koniecznym istnienia, kategorią, której wymyka się jedynie Bóg. Wreszcie Eriugena utożsamił locus z definicją istotową, będącą określeniem nie tylko cielesnej, ale również duchowej rzeczywistości.

Słowa kluczowe: miejsce, przestrzeń, kategorie, Categoriae Decem, Eriugena, Odon z Cluny

Summary

Locus as Diffinitio: Understanding of the Category of Place in the Carolingian Era

The category of place was a crucial philosophical concept during the times of the Carolingians. The main source that was read at that time was the paraphrase of Aristotle’s Categories called Categoriae decem, which was thought to be the work of Saint Augustine. In the middle of the 9th century, the treatise Ambigua in Iohannem by Maximus the Confessor, translated by John Scottus Eriugena, became the second influential work on that matter. Carolingian writers, like Alcuin, Eriugena, Odo of Cluny, and several other anonymous authors, understood the category of place in four different ways, which do not exclude each other and were often mentioned together. Firstly, they identified locus with one of Aristotle’s categories, as a general predicate. Secondly, they understood it in the manner of the Aristotelian definition in Physics as “the immediate container of that of which it is place” (see Physics IV.4). Thirdly, under the influence of Maximus, place was interpreted as a necessary condition of every existence, except the existence of God. Finally, Eriugena identified locus with a substantial definition, which characterized not only the corporal but also the spiritual reality.

Key words: place, space, categories, Categoriae decem, Eriugena, Odo of Cluny

do góry

Claudio Antonio Testi, Matteo Casarosa

The Proslogion: Philosophy and LogicPDF

DOI: 10.14394/edufil.2022.0004
ORCID: 0000-0002-6078-2644
ORCID: 0000-0003-0162-327X

Summary

This article proposes an interpretation of St Anselm’s Proslogion that highlights its overall structure and theoretical core. The analysis is conducted in two stages: (a) discussion of the text and its previous interpretations in order to clarify Anselm’s premises and reasoning; (b) formal analysis of the arguments through symbolic logic, and comparison with other ontological arguments. More precisely, we describe a first-order theory corresponding to our interpretation of Anselm’s commitments and show that his conclusions follow from these axioms. The theses that this study will defend are the following: (a) the unum argumentum applies only to “id quo maius cogitari nequit” and not to other similar concepts, such as that of “most perfect being”; (b) the treatise has an overall unity that has an ascending trend; (c) our original formalization of the unum argumentum not only captures the essence of the Proslogion, but also clarifies some features of conceivability.

Key words: Proslogion, St Anselm, symbolic logic, conceivability, natural theology

Streszczenie

Proslogion: filozofia i logika

Artykuł ten przedstawia interpretację Proslogionu św. Anzelma, która ukazuje jego strukturę oraz teoretyczny rdzeń. Analiza została przeprowadzona w dwóch etapach: (1) dyskusja dotycząca tekstu i jego dotychczasowych interpretacji, służąca rozjaśnieniu przesłanek, na których bazuje Anzelm, oraz jego rozumowania; (b) formalna analiza argumentacji z użyciem logiki symbolicznej i porównanie jej z innymi dowodami ontologicznymi. Precyzyjnie rzecz ujmując, opisujemy teorię pierwszego rzędu odpowiadającą naszej interpretacji założeń Anzelma i pokazujemy, że jego wnioski wynikają z owych aksjomatów. Niniejsze studium broni następujących tez: (1) unum argumentum ma zastosowanie tylko do „id quo maius cogitari nequit”, a nie do innych podobnych pojęć, takich jak „byt najdoskonalszy”; (b) traktat jest spójny i charakteryzuje się jednością z tendencją wzrastającą; (c) nasza oryginalna formalizacja unum argumentum nie tylko uchwytuje istotę Proslogionu, lecz także rozjaśnia pewne cechy pojmowalności.

Słowa kluczowe: Proslogion, św. Anzelm, logika symboliczna, pojmowalność, teologia naturalna

do góry

Marek Kaszyca

Religia w perspektywie filozofii wyobraźni Karola LibeltaPDF

DOI: 10.14394/edufil.2022.0005
ORCID: 0000-0002-4132-0559

Streszczenie

Esej porusza tematykę zależności doświadczenia religijnego od doświadczenia estetycznego w refleksji Karola Libelta. W pierwszej części omówiono koncepcję samowładztwa rozumu jako diagnozy stanu mentalnego człowieka Zachodu, nieuchronnie prowadzącego do naturalistycznej wizji świata. W drugiej części zrekonstruowano system umnictwa, czyli filozofię wyobraźni Libelta. Szczególną uwagę poświęcono pojęciu form pierwotnych i ich relacji do form pochodnych. W trzeciej części przełożono dotychczasowe wnioski na zagadnienie religii i podkreślono jej apologetyczną rolę wobec wiary ludowej. Rozważania doprowadziły do wniosku, że Libelt okazuje się filozofem proponującym świat otwarty na wymiar nadprzyrodzony.

Słowa kluczowe: Karol Libelt, filozofia romantyczna, filozofia religii, heglizm, wyobraźnia

Summary

Religion in the Context of Karol Libelt’s Philosophy of Imagination

This essay deals with the subject of the dependence of religious experience on aesthetic experience in the reflections of Karol Libelt. The first part discusses the concept of the autocracy of reason as a diagnosis of the state of Western mentality, inevitably leading to a naturalistic view about the world. In the second part, the notion of the system umnictwa, i.e. the philosophy of the imagination of Karol Libelt, was reconstructed. Particular attention was paid to the notion of primary forms and their relation to derived forms. In the third part, the initial conclusions are postponed into the issue of religion, and its apologetic role in folk faith is emphasized. Consequently, Karol Libelt turns out to be a philosopher who proposes a world open to the supernatural.

Key words: Karol Libelt, romantic philosophy, philosophy of religion, Hegelianism, imagination

do góry

Karol Milczarek

Słaba wola – w stronę eksternalizmu motywacyjnegoPDF

DOI: 10.14394/edufil.2022.0006
ORCID: 0000-0002-0497-7252

Streszczenie

Jedną z fundamentalnych kwestii podnoszonych w dyskusji nad problemem słabej woli jest spór o zasadę internalizmu motywacyjnego. Zgodnie z jej treścią osąd sprawcy, że lepiej wykonać pewne działanie, pociąga chęć wykonania tego działania. W artykule omawiam argumenty wysuwane w obronie tej zasady, aby dowieść, że nie dostarczają one wystarczająco dobrych racji na rzecz jej wiarygodności. Na podstawie tych argumentów formułuję warunki działania akratycznego, które składają się na eksternalistyczną analizę słabej woli. Zaproponowana koncepcja ma pogodzić dwa twierdzenia: po pierwsze, że praktyczny osąd nie jest tożsamy z pragnieniem, oraz po drugie, że w przypadku zwyczajnych działań istnieje związek logiczny między przyczynami działania a samym działaniem. W tym celu wskazana zostaje norma racjonalności, która jest naruszana przy działaniu akratycznym.

Słowa kluczowe: słaba wola, akrazja, eksternalizm motywacyjny, zasada sokratejska, Donald Davidson

Summary

Weak Will – Towards a Motivational Externalism

One of the fundamental issues raised in the discussion of the problem of weak will is the dispute over the principle of motivational internalism. According to the principle, an agent’s judgment that it is better to perform a certain action entails a desire to perform that action. In this paper, I discuss the arguments for the principle in order to show that they do not provide sufficient reasons for its plausibility. On the basis of these arguments, I formulate the conditions for acratic action in order to provide an externalist analysis of weak will. The aim is to reconcile two claims: that practical judgment is not equivalent to desire, and that in the case of ordinary actions there is a logical connection between the causes of the action and the action itself. For this purpose, the norm of rationality that is violated in acratic action is identified.

Key words: weakness of will, akrasia, motivational externalism, Socratic principle, Donald Davidson

do góry

Katarzyna Rychter

Wyjazd żołnierzy na zagraniczne misje wojskowe jako impuls do pojawienia się sytuacji granicznej u ich partnerek – inspiracje jaspersowskiePDF

DOI: 10.14394/edufil.2022.0007
ORCID: 0000-0001-9065-3520

Streszczenie

W ramach artykułu opisuję sytuację kobiet związanych z mężczyznami wyjeżdżającymi na zagraniczne misje wojskowe, wykorzystując kategorię sytuacji granicznej. Specyfikę tych okoliczności ujmuję w świetle filozoficznych rozważań oraz psychologicznych i socjologicznych badań nad zjawiskiem potencjału tych sytuacji. W tekście opieram się między innymi na inspiracjach płynących z książki Sylwii Winnik Tylko przeżyć. Prawdziwe historie rodzin polskich żołnierzy, analizy blogów i forów internetowych oraz z rozmów z partnerkami żołnierzy zawodowych. Pochylam się nad dwoma sytuacjami wskazanymi przez Karla Jaspersa – nad śmiercią i walką. Dostrzegam wagę strachu o życie najbliższej osoby i potencjału tego odczucia.

Słowa kluczowe: sytuacja graniczna, Karl Jaspers, misja wojskowa, żony/partnerki żołnierzy uczestniczących w wojskowych misjach zagranicznych, śmierć, strach o życie bliskiej osoby, walka

Summary

Departure of Soldiers on an Overseas Military Mission as the Trigger of a Border Situation in Their Partners: Jaspers Inspirations

In the article I describe the specific situation of women related to men sent on military missions. I use the category of a “border situation” from the perspective of Karl Jaspers’s philosophy and from the perspective of psychological and sociological research on the phenomenon of the potential of these situations. I draw on the book Just to Survive: True Stories of Polish Soldiers’ Families (S. Winnik), and materials from conversations which I conducted with the wives/partners of soldiers participating in overseas military missions and from the analysis of blogs and internet forums for such women. I focus on two situations indicated by Jaspers – death and struggle. I acknowledge the importance of fear for the life of a loved one and the potential of this feeling.

Key words: border situation, Jaspers, military mission, wives/partners of soldiers participating in overseas military missions, death, fear for the life of a loved one, struggle

do góry

Alfred Skorupka

Czy Rosja jest cywilizacją turańską czy prawosławną?PDF

DOI: 10.14394/edufil.2022.0008
ORCID: 0000-0002-0360-6564

Streszczenie

W artykule przedstawiono koncepcję cywilizacji turańskiej Feliksa Konecznego (którą porównano ze spojrzeniem na Rosję Lwa Gumilowa) oraz koncepcję cywilizacji prawosławnej Samuela Huntingtona (którą zestawiono z poglądami innych zachodnich badaczy Rosji, głównie Richarda Pipesa). Autor pracy poprzez prezentację różnych poglądów na dzieje Rosji zastanawia się, jaki charakter ma ten kraj z punktu widzenia filozofii cywilizacji i filozofii politycznej.

Słowa kluczowe: filozofia cywilizacji, filozofia polityczna, Rosja, Feliks Koneczny, Samuel Huntington

Summary

Is Russia a Turanian or Orthodox Civilization?

The article presents Feliks Koneczny’s concept of Turanian civilization (compared with Lev Gumilyov’s concept of Russia) and Samuel Huntington’s concept of Orthodox civilization (compared with the concepts of other Western scholars of Russia, mainly Richard Pipes). In presenting various views on the history of Russia, the author of the article ponders Russia’s character from the angle of the philosophy of civilization and political philosophy.

Key words: philosophy of civilization, political philosophy, Russia, Feliks Koneczny, Samuel Huntington

do góry

Emilia Jurewicz

Teaching Philosophy through the English Language: A CLIL Approach
PDF

DOI: 10.14394/edufil.2022.0009
ORCID: 0000-0001-8952-2953

Summary

This article explores the practical application of the methodology of Content and Language Integrated Learning (CLIL) to teaching Philosophy in English at the secondary level. Relevant issues, such as the current situation of philosophical education in secondary schools in Poland and the challenges related to CLIL, are outlined. In the article, I put emphasis on the fact that although the CLIL methodology can be applied to any school subject, the combination of Philosophy and the English language appears to be particularly advantageous for the learner as it is believed to enhance students’ various transferable skills and to prepare them for university level work.

Key words: Content and Language Integrated Learning (CLIL), English as a Foreign Language, teaching Philosophy, The 4Cs Framework, secondary education, bilingual education

Streszczenie

Nauczanie filozofii w języku angielskim metodą zintegrowanego kształcenia przedmiotowo-językowego (CLIL)

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie możliwości zastosowania metody zintegrowanego kształcenia przedmiotowo-językowego (CLIL) do nauczania filozofii w języku angielskim na poziomie liceum. Artykuł przybliża istotne kwestie takie jak wyzwania związane z nauczaniem filozofii w szkołach średnich w Polsce oraz trudności i bariery mogące wynikać z nauczania przy pomocy CLIL. W artykule staram się wykazać, że choć CLIL można zastosować do dowolnego szkolnego przedmiotu, połączenie nauczania języka angielskiego z nauczaniem filozofii wydaje się być szczególnie fortunne, gdyż może podnieść kompetencje kluczowe uczniów i lepiej przygotować ich do dalszej edukacji na poziomie wyższym.

Słowa kluczowe: zintegrowane kształcenie przedmiotowo-językowe (CLIL), język angielski, nauczanie filozofii, koncepcja 4c, liceum, nauczanie dwujęzyczne

do góry

Katarzyna Filutowska

Pluralizm aletyczny Lyncha, czyli o wartości prawdy w czasie postprawdy
(Recenzja książki: Michael Patrick Lynch, Prawda i życie. Dlaczego prawda jest ważna, tłum. Dawid Misztal, seria „Kim jest Człowiek?”, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2020, s. 491) PDF

DOI: 10.14394/edufil.2022.0010
ORCID: 0000-0002-8102-2652

Lynch’s Aletic Pluralism, or about the Value of Truth in the Time of Post-truth
(Michael Patrick Lynch, True to Life: Why Truth Matters)

do góry

Tomasz Kąkol

Topoontologia!
(Recenzja książki: Bartłomiej Skowron, Część i całość. W stronę topoontologii, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2021, s. xxx + 336)
PDF

DOI: 10.14394/edufil.2022.0011
ORCID: 0000-0002-0960-0753

Topoontology! (B. Skowron, Część i całość. W stronę topoontologii)

do góry

Tomasz Laskowski

Doświadczenie religijne a epistemologia
(Recenzja książki: Epistemologia doświadczenia religijnego w XX-wiecznej filozofii rosyjskiej i żydowskiej, red. J. Dobieszewski, S. Krajewski, J. Mach, TAiWPN Universitas, Kraków 2018, s. 478)
PDF

DOI: 10.14394/edufil.2022.0012
ORCID: 0000-0002-1370-6657

Religious Experience and Epistemology (eds. J. Dobieszewski, S. Krajewski, J. Mach, Epistemologia doświadczenia religijnego w XX-wiecznej filozofii rosyjskiej i żydowskiej)

do góry

Mariusz Orłowski

Podręcznik do filozofii dla ucznia XXI wieku
(Recenzja książki: Jacek Wojtysiak, Marcin Iwanicki, Źródła mądrości. Podręcznik do filozofii dla liceum ogólnokształcącego i technikum. Zakres podstawowy, Wydawnictwo Academicon, Lublin 2020, s. 180)

PDF

DOI: 10.14394/edufil.2022.0013
ORCID: 0000-0001-5242-1913

A Textbook on Philosophy for a Student of the 21st Century (J. Wojtysiak, M. Iwanicki,
Źródła mądrości. Podręcznik do filozofii dla liceum ogólnokształcącego i technikum. Zakres podstawowy)