nr 67/2019

Zawartość numeru 67/2019

[Streszczenia/abstrakty są dostępne tylko dla artykułów naukowych, aby odróżnić je od pozostałych materiałów.]

do góry

Anna Brożek

Ostatnie lata Profesora Mariana PrzełęckiegoPDF

DOI: 10.14394/edufil.2019.0001
ORCID: 0000-0003-1807-7631

do góry

Jacek Jadacki

Rezonans idei Szkoły Lwowsko-Warszawskiej w poglądach Mariana PrzełęckiegoPDF

DOI: 10.14394/edufil.2019.0002
ORCID: 0000-0003-1749-402X

Streszczenie

W artykule omawiam idee, które dzielił Marian Przełęcki z przedstawicielami Szkoły Lwowsko-Warszawskiej – bądź je modyfikując, bądź lepiej argumentując na ich rzecz. Są to m.in.: antyirracjonalizm (umiarkowany), racjonalizm stymulacyjny (w stosunku do wiary), rekonstrukcjonizm logiczny (powściągliwy), konwencjonalizm (zliberalizowany), indeterminizm ontologiczny (w części negatywnej), uznanie reizmu ontologicznego za hipotezę wyjaśniającą względem reizmu semantycznego, dyrektywa realizmu praktycznego (wobec działań – a nie celów tych działań) i eternalizm etyczny. Jak pokazuje analiza tego rezonansu – modyfikacja miała u Przełęckiego głównie charakter osłabienia odpowiednich idei.

Słowa kluczowe: antyirracjonalizm, eternalizm etyczny, indeterminizm, Marian Przełęcki, realizm praktyczny, reizm, rekonstrukcjonizm, Szkoła Lwowsko-Warszawska.

Summary

Resonance of the ideas of the Lvov-Warsaw School in the views of Marian Przełęcki

In the article, I discuss the ideas that Marian Przełęcki shared with representatives of the Lvov-Warsaw School – either modifying them or giving better argumentation for them. These are, among others: (moderate) anti-irrationalism, stimulative rationalism (in relation to faith), logical (restrained) reconstructionism, (liberalized) conventionalism, ontological indeterminism (in the negative part), recognition of ontological reism as an explanatory hypothesis regarding semantic reism, the directive of practical realism (towards actions – and not towards the goals of these actions) and ethical eternalism. As the analysis of this resonance shows – Przełęcki’s modification was mainly weakening relevant ideas.

Key words: anti-irrationalism, ethical eternalism, indeterminism, Lwow-Warsaw School, Marian Przełęcki, practical realism, reconstructionism, reism

do góry

Marcin Będkowski

O hermeneutyce analitycznej. Na marginesie rozważań Mariana PrzełęckiegoPDF

DOI: 10.14394/edufil.2019.0003
ORCID: 0000-0002-2787–9487

Streszczenie

Artykuł przedstawia koncepcję hermeneutyki analitycznej jako teorii i metodologii interpretacji tekstów wyrosłej na gruncie filozofii analitycznej. W pierwszej części przywołano wybrane definicje hermeneutyki oraz jej najważniejsze postulaty, a także metodę interpretacji twórczej sformułowaną przez Tadeusza Kotarbińskiego. W drugiej przedstawiono przykłady interpretacji zaczerpnięte z Lektur platońskich Mariana Przełęckiego, które posłużyły do scharakteryzowania wybranych narzędzi interpretacyjnych hermeneutyki analitycznej. Część trzecia zawiera zestawienie hermeneutyki analitycznej z hermeneutyką logiczną oraz filologiczną w rozumieniu Bogusława Wolniewicza. W podsumowaniu omówiono wybrane aspekty hermeneutyki analitycznej jako programu filozoficznego, metodologicznego, społecznego i dydaktycznego.

Słowa kluczowe: Marian Przełęcki, hermeneutyka, filozofia analityczna, Szkoła Lwowsko-Warszawska

Summary

Analytical hermeneutics. Reflections on Marian Przełęcki’s Readings in Plato

The article presents the conception of analytical hermeneutics as a theory and methodology of text interpretation developed on the grounds of analytical philosophy. In the first part, the author recalls selected definitions of hermeneutics and its most important postulates, as well as the method of creative interpretation formulated by Tadeusz Kotarbiński. The second section presents examples of interpretations taken from Marian Przełęcki’s Lektury platońskie [Readings in Plato], which were used to describe selected interpretative tools of analytical hermeneutics. The third part contains a comparison of analytical hermeneutics with logical and philological hermeneutics defined by Bogusław Wolniewicz. The summary discusses selected aspects of analytical hermeneutics as a philosophical, methodological, social and didactic program.

Key words: Marian Przełęcki, hermeneutics, analytic philosophy, Lvov-Warsaw School

do góry

Anna Jedynak

Wokół intuicjonizmu metaetycznego Mariana PrzełęckiegoPDF

DOI: 10.14394/edufil.2019.0004
ORCID: 0000-0002-1893-8289

Streszczenie

Choć Marian Przełęcki uważał poznanie moralne za nienaukowe, poglądy na nie modelował według swoich wcześniejszych poglądów na poznanie w naukach empirycznych. Nauka wychodzi od zdań jednostkowych, opartych na poznaniu zmysłowym i doświadczeniu, a następnie je indukcyjnie uogólnia, dochodząc do zasad. Poznanie moralne zaś wychodzi od jednostkowych ocen, których źródłem jest intuicja czy zmysł moralny, po czym uogólnia je indukcyjnie do postaci zasad etycznych. Swoje stanowisko metaetyczne nazwał zatem indukcjonistycznym intuicjonizmem. Niniejszy tekst przedstawia trzy refleksje, do jakich motywuje przemyślenie tego stanowiska: 1. Granica między intuicjonizmem a naturalizmem jest nieostra. Co więcej, wbrew rozpowszechnionemu przekonaniu i przekonaniu samego Przełęckiego, każde z tych stanowisk musi zawierać jakąś przymieszkę drugiego. 2. Istnieją pewne interesujące analogie (wykraczające poza projekt Przełęckiego) między złudzeniami zmysłowymi a złudzeniami intuicji moralnej. 3. A także analogie, dotyczące relacji, w jakie rozum wchodzi z jednej strony z poznaniem zmysłowym, a z drugiej – z  intuicyjnym poznaniem moralnym.
Słowa kluczowe: indukcjonizm, intuicjonizm, metaetyka, naturalizm, Przełęcki, zasada etyczna

Summary

Reflections on Marian Przełęcki’s Metaethical Intuitionism

Although Marian Przełęcki considered moral cognition as non-scientific, he shaped his views on its sources and structure according to his earlier views on cognition in natural sciences. The starting point in the latter are individual sentences based on experience and sensual cognition, which are then generalized as empirical principles or laws. On the other hand, the starting point in moral cognition are individual assessments rooted in intuition or moral sense, next generalized inductively as moral principles. Therefore, Przełęcki named his metaethical views an inductive intuitionism. The paper presents three reflections evoked by those views: 1. In metaethics, the border between intuitionism and naturalism is vague. Moreover, in spite of the common view and Przełęcki’s conviction, each of those two concepts must include an admixture of the other. 2. There are some interesting analogies (going beyond Przełecki’s project) between sensual illusions and moral-sense illusions. 3. As well as there exist analogies dealing with the relations between the reason and, on the one hand, empirical cognition, and on the other hand, intuitive moral cognition.

Key words: inductionism, intuitionism, metaethics, moral principle, naturalism, Przełęcki.

do góry

Magdalena Matusiak-Rojek

Antropologiczna refleksja Mariana PrzełęckiegoPDF

DOI: 10.14394/edufil.2019.0005
ORCID: 0000-0001-8900-0901

Streszczenie

Marian Przełęcki znany jest przede wszystkim ze swojej naukowej twórczości na płaszczyźnie szeroko rozumianej logiki oraz etyki. Artykuł koncentruje się natomiast na wątkach antropologicznych, rozsianych w różnego rodzaju tekstach filozofa. Pokazuje wiarę Mariana Przełęckiego w tkwiącą w człowieku dobroć, jego zainteresowanie wizją bytu ludzkiego nakreśloną przez Pascala, a także poglądy na kwestię determinizmu oraz stosunku ludzi do zwierząt.

Słowa kluczowe: antropologia, Marian Przełęcki, koncepcja człowieka Pascala

Summary

Anthropological reflection developed by Marian Przełęcki

Marian Przełęcki is primarily known for his scientific work on the broadly understood logic and ethics. However, the anthropological threads are found in various texts of this philosopher, therefore this article is an attempt to present and discuss them. M. Przełęcki expresses a strong faith in the goodness inherent in man, he is interested in the vision of human being developed by Pascal, as well as in views on determinism and the attitude of people to animals.

Key words: antropologia, Marian Przełęcki, Pascal’s concept of man

do góry

Raffaela Giovagnoli

Collective Intentionality, Team Reasoning and the Example of Economic BehaviorPDF

DOI: 10.14394/edufil.2019.0006
ORCID: 0000-0001-6468-3064

Summary

Collective intentionality is essential to understanding how we act as a “team”. We offer an overview of the contemporary debate on the sense of acting together. There are some theories which focus on unconscious processes and on the capabilities we share with animals (Tomasello, Walther, Hudin), while others concentrate on the voluntary, conscious processes of acting together (Searle, Tuomela, Bratman, Gilbert). Collective intentionality also represents a relevant issue for economic theories. The theories of team reasoning move from the assumption that agents can sometimes behave in accordance with beliefs and preferences attributed to a group or a team. We will point out the role of institutions as created by collective intentionality (Searle) for understanding coordination and cooperation.

Key words: collective intentionality, team reasoning, economic behavior, institutions, cooperation

Streszczenie

Intencjonalność zbiorowa, myślenie zespołowe oraz przykład zachowania ekonomicznego

Pojęcie intencjonalności zbiorowej jest kluczowe dla prób zrozumienia, w jaki sposób ludzie działają „zespołowo”. Przegląd współczesnej debaty na temat natury wspólnego działania, jaki proponuje niniejszy artykuł, pozwala wyróżnić w niej dwa główne wątki: część teorii skupia się na nieświadomych procesach oraz na kompetencjach, które dzielimy ze zwierzętami (Tomasello, Walther, Hudin), podczas gdy inne interesują się przede wszystkim świadomym, celowym podejmowaniem wspólnego działania (Searle, Tuomela, Bratman, Gilbert). Zbiorowa intencjonalność jest także istotna dla teorii ekonomicznych. Teorie myślenia zespołowego wychodzą z założenia, że podmioty działają czasami na podstawie przekonań i preferencji, które przypisują swojej grupie lub zespołowi. Dlatego na szczególną uwagę zasługuje rola, jaką w koordynacji ich działań i komunikacji między nimi odgrywają tworzone przez zbiorową intencjonalność instytucje (Searle).

Słowa kluczowe: intencjonalność zbiorowa, myślenie zespołowe, zachowania ekonomiczne, instytucje, współpraca

do góry

Jerzy Tupikowski

Poznawcza operatywność i własności sądów egzystencjalnychPDF

DOI: 10.14394/edufil.2019.0007
ORCID: 0000-0003-1086-5000

Streszczenie

Rdzeniem realizmu metafizyki jest podstawowa kategoria poznawcza, jaką jest poznanie sądowe wyrażające się głównie w operatywności sądów egzystencjalnych i w strukturze sądów predykatywnych. Nosicielami prawdy są przede wszystkim sądy podmiotowo-orzecznikowe, ale ich epistemiczny status jest uwarunkowany nośnością sądu pierwszego, jakim jest zawsze sąd egzystencjalny. Ten bowiem sąd afirmuje istnienie świata całkowicie spontanicznie i bezpośrednio. Pierwotna zatem afirmacja istnienia dokonuje się w poznawczej nośności sądu egzystencjalnego i z tego powodu ze swej natury jest on sądem nadprawdziwościowym oraz bezznakowym. Jest on bowiem racją prawdy i jako taki staje się gruntem operatywności samych sądów prawdziwościowych, jakimi są sądy predykatywne. Dlatego też, sąd egzystencjalny jest głównym komunikatorem rzeczywistego istnienia świata i jako specyficzny znak prawdy w jej aspekcie epistemicznym (definicyjnym) jest podstawą rozumienia oraz wyjaśniania jego ontycznej architektury.

Słowa kluczowe: istnienie, sąd egzystencjalny, sąd predykatywny, prawda, bezznakowość, byt, rzeczywistość

Summary

Cognitive operability and properties of existential judgements

Judicial cognition – the basic cognitive category – expressed mainly in the operability of existential judgements and in the structure of predicative judgements is the core of metaphysical realism. As transmitters of truth primarily serve the subjective and predicative judgements, but their epistemic status depends on the cogency of the first judgement, which is always the existential judgement. It is this very judgement that affirms the existence of the world completely spontaneously and directly. Thus, the initial affirmation of existence takes place in the cognitive cogency of the existential judgement and for this reason, by its very nature, it is a super-intelligible and signless judgement. For it is the raison d’être of truth and, as such, it becomes the basis for the operability of the truth-transmitting/intelligible judgements, which are predicative judgements. Therefore, the existential judgement is the main communicator of the real existence of the world and as a specific sign of truth in its epistemic (defining) aspect, is the basis for comprehending and explaining its ontic structure.
Key words: existence, existential judgement, predicative judgement, truth, signlessness, entity, reality

do góry

Bogna Kosmulska

Miejsce i rola Listów w korpusie pism Pseudo-DionizegoPDF

DOI: 10.14394/edufil.2019.0008
ORCID: 0000-0002-1933-1892

Streszczenie

Artykuł ma celu przedstawić kilka kwestii dotyczących tak samego tajemniczego autora Corpus Dionysiacum, jak i jego odczytywania w większej mierze w świetle Dionizjańskich Listów oraz ich wczesnej recepcji (VI–VII w.).

Słowa kluczowe: Pseudo-Dionizy Areopagita, Corpus Dionysiacum, hierarchia, lektura mystagogiczna

Summary

The Place and Role of the Letters in Pseudo-Dionysian Writings

The article aims to present some questions concerning the mysterious author of Corpus Dionysiacum as well as of its lecture more in the light of Dionysian Letters and their early reception (6th – 7th c.).

Key words: Pseudo-Dionysius the Areopagite, Corpus Dionysiacum, hierarchy, mystagogical lecture

do góry

Michał Zembrzuski

Mądrość, kontemplacja, syndereza i sumienie w etyce Tomasza z AkwinuPDF

DOI: 10.14394/edufil.2019.0009
ORCID: 0000-0002-5107–8428

Streszczenie

Celem artykułu było zaprezentowanie czterech zasad etyki Tomasza z Akwinu. Mądrość, kontemplacja, a także syndereza i sumienie można określić zarówno jako sprawności, ale także akty intelektu możnościowego. Pokazują one w sposób wystarczający w jaki sposób poznawcze zdolności intelektu służą do poznania rzeczywistości a także wynikają z natury ludzkiej rozpoznającej siebie a także dobro, które jest jej celem. Lektura tekstów Tomasza z Akwinu na temat mądrości, kontemplacji oraz synderezy i sumienia pozwala dostrzec jak wielką rolę odgrywają w postępowaniu moralnym oraz jak usprawiedliwiają Tomaszowy intelektualizm etyczny. To właśnie te działania intelektu determinują każdy akt woli i każdy wybór człowieka.

Słowa kluczowe: mądrość, kontemplacja, syndereza, sumienie, etyka, Tomasz z Akwinu, cnoty i sprawności, intelekt możnościowy i czynny

Summary

Wisdom, contemplation, synderesis and conscience in the ethics of Thomas Aquinas

The aim of the article was to present four principles of the ethics of Thomas Aquinas. Wisdom, contemplation, synderesis and conscience are either habits and acts of the possible intellect. Wisdom, contemplation and synderesis and conscience clearly show how the cognitive activities of the intellect serve to recognize reality, and, in a further consequence, allow actions resulting from human nature that recognize self and the good to which it is to aim. Remarks about wisdom, contemplation as well as synderesis and conscience, as responsible for moral actions of man, justify ethical intellectualism attributed to Aquinas, because the intellect determines any volitional acts and choices.

Key words: wisdom, contemplation, synderesis, conscience, ethics, Thomas Aquinas, virtues and habits, possible and agent intellect

do góry

Katarzyna Rychter

Sytuacja kobiet w ciąży wysokiego ryzyka jako przykład sytuacji granicznej – inspiracje JaspersowskiePDF

DOI: 10.14394/edufil.2019.0010
ORCID: 0000-0001-9065-3520

Streszczenie

Niniejszy artykuł ma na celu pokazanie, że użytecznym może być wykorzystanie kategorii „sytuacji granicznej”, tak jak ją rozumiał Karl Jaspers, i tak jak jest ona charakteryzowana w ramach psychologii prenatalnej oraz socjologii i pedagogiki, do opisu sytuacji kobiet w ciąży wysokiego ryzyka – z diagnozą wady rozwojowej/choroby płodu, w tym wad, które: (a) nie występowały wcześniej w rodzinach (tych kobiet) oraz, (b) których pełna etiologia nie jest znana. W artykule wykorzystałam materiały pochodzące z rozmów, jakie przeprowadziłam z kobietami w ciąży wysokiego ryzyka, a także materiały z filmu Moje dziecko jest aniołem i książki Dar czasu. O kontynuowaniu ciąży z nieuleczalnie chorym dzieckiem.

Słowa kluczowe: sytuacja graniczna, Jaspers, psychologia prenatalna, kobiety w ciąży wysokiego ryzyka, wady rozwojowe płodu

Summary

The Situation of Women with High-Risk Pregnancies as an Example of Border Situation – Jaspers Inspirations

This paper aims to presenting that to use the category of ‘border situation’ from the perspective of Karl Jaspers’ philosophy and from the perspective of psychology of reproduction and sociology and pedagogics may be legitimate to characterize the situation of women with high-risk pregnancies – with diagnosis of fetal malformations which: (a) did not occur in their families earlier, and (b) a full etiology of malformations is unknown. In the text I used materials from conversations which I conducted with women with high-risk pregnancies and materials from the film My child is an angel and from the book A gift of Time. Continuing Your Pregnancy When Baby’s Life Is Expected to Be Brief.

Key words: ‘border situation’, Jaspers, psychology of reproduction, women with high-risk pregnancies, fetal malformations

do góry

Elżbieta Magner

Spójnik I… i…PDF

DOI: 10.14394/edufil.2019.0011
ORCID: 0000-0002-9329-0136

Streszczenie

Poszukując najlepszych odpowiedników z języka naturalnego dla funktorów logicznych swoją uwagę zwróciłam na spójnik I… i…. Spójnik ten, choć mogłoby się tak wydawać, nie jest zwykłym wariantem stylistycznym spójnika i. Spójnik i oraz spójnik I… i… to dwa różne spójniki. Uważam, że spójnik I… i… jest lepszym odpowiednikiem funktora koniunkcji w logice niż spójnik i.

Słowa kluczowe: spójnik I… i…, spójnik i, koniunkcja

Summary

The Connective „I… i…” In Polish

Looking for the best natural language equivalents to various functors in logic I turned my attention to the Polish connective “I… i…” (“both… and…” in English). This connective, although it may look like one, is not a simple, stylistic variant of the Polish connective “i” (“and” in English). The connective “i” and the connective “I… i…” are two different connectives. I consider the connective “I… i…” a better equivalent to the functor of conjunction in logic than the connective “i”.

Key words: the “I… i…” connective, the “i” connective, conjunction

do góry

Bogna Kosmulska

[Recenzja] Trochę inne Wyznania. O książce Naokiego Higashidy Dlaczego podskakujęPDF

DOI: 10.14394/edufil.2019.0012
ORCID: 0000-0002-1933-1892